Menu
Actieonderzoek. Wat is het en wat bereik je ermee?
Als je echt iets wilt veranderen op het gebied van gezondheid, vitaliteit en beweging, is een mix van participatie, actie en reflectie nodig. Actieonderzoekers komen achter hun beeldscherm vandaan, stappen fysiek het onderzoeksgebied in, praten met betrokkenen en stimuleren acties. Om die vervolgens nauwkeurig te registeren, evalueren en het effect te onderzoeken. Het resultaat is een schat aan kennis en bovenal; betrokkenen zijn eigenaar van de ingezette acties en gaan daar vaak mee door. Oftewel; er komt daadwerkelijk een verandering op gang.
Dit zogeheten actieonderzoek is in Nederland in opmars en de deskundigen vind je onder andere bij de vier hogescholen van Vitale Delta. Arlette Hesselink is docent-onderzoeker bij Hogeschool Leiden is zo’n expert. “Het mooiste van deze benadering vind ik dat je veel kunt bereiken doordat je samenwerkt met de mensen uit de praktijk. Dat is enorm waardevol.”
Eigenaar van probleem én oplossing
Actieonderzoek is een onderzoeksbenadering die zich richt op het oplossen van complexe praktische problemen door middel van een cyclisch proces van actie en reflectie. Bij actieonderzoek werken onderzoekers samen met de betrokkenen uit de praktijk om problemen te identificeren, oplossingen te ontwikkelen en deze in de praktijk te testen. Actieonderzoek is dus zeer participatief van aard. De betrokkenen – dit kunnen burgers en professionals zijn – doen actief mee met het onderzoek en zetten zelf ook acties in gang. Oplossingen worden samen vormgegeven, getest, geëvalueerd en aangepast waar nodig. Zo zijn ze niet alleen eigenaar van het probleem, maar ook van de oplossing. Petra Siemonsma, lector van Hogeschool Leiden: “Als actieonderzoeker onderzoek je niet alleen, het is minstens zo belangrijk dat de verandering begeleidt en bevordert. Je bouwt aan relaties, verbindt mensen en ondersteunt ze in het nemen van actie.”
Maatwerk
Anita Feleus van Hogeschool Rotterdam vindt het heel waardevol dat actieonderzoek maatwerk biedt. “Wat op de ene plek werkt, hoeft niet op andere plekken ook te werken. Door zorgverleners in Rotterdam werd bijvoorbeeld aangegeven dat niet alle inwoners even taalvaardig zijn. Als je aan de slag wilt met gezondheid en vitaliteit, kun je daar samen met de doelgroep rekening mee houden. Op andere plekken zijn er weer andere factoren die een rol spelen.”
Een stapje opzij
Actieonderzoek is vooral geschikt voor complexe vraagstukken in een complexe omgeving. Arlette: “Je weet eigenlijk van te voren al dat er niet één oplossing is. Het mooie van actieonderzoek is dat niet de onderzoeker de expert van de situatie is, maar de betrokkene.” Dat maakt het voor de onderzoeker nier per se gemakkelijker, legt ze uit. “Je moet soms zelf een stapje opzij doen. Laat de betrokkenen samen met een mooi idee komen, of met een aanpak. Laat ze in stapjes werken aan hun probleem. Als onderzoeker stuur je dit proces niet aan, maar je stuurt wel bij als dat nodig is. Je legt de contacten, je verbindt en je faciliteert. De relatie, dát is heel belangrijk bij actieonderzoek. Als onderzoeker moet je je dus heel flexibel opstellen en dat is ingewikkeld, persoonlijk vind ik het juist heel gaaf.” Petra vult aan: “Actieonderzoek vraagt om sociale vaardigheid en ook om bescheidenheid van jou als onderzoeker. Je beseft voortdurend dat bij het veranderen van de praktijk, wetenschappelijke kennis en jouw expertise slechts enkele van de vele bouwstenen zijn om tot een waardevolle oplossing te komen.”
Gezondheid en inclusiviteit
Eén van de praktijkgerichte onderzoeken waar actieonderzoek werd toegepast is ‘Gezond en inclusief Leiden ZuidWest’ van Hogeschool Leiden en gemeente Leiden. Dit onderzoek werd door collega’s van onderzoeksgroepen Eigen Regie en Vitaliteit bij Fysiotherapie en Beweegzorg en Sociale innovatie uitgevoerd. Samen met zorg- en welzijnsprofessionals en bewoners is een wijkatlas en schatkaart van de wijk gemaakt. Daarna zijn diverse acties in gang gezet om gezondheid en inclusiviteit in de wijk te bevorderen.
Arlette: “In Leiden zijn we ver met actieonderzoek. De benadering is verweven in ons onderwijs en in het onderzoek dat we doen. We verzorgen ook scholing voor onderzoekers die aan de slag willen met actieonderzoek. Onze master Fysiotherapie en Wijkgerichte beweegzorg is er ook mee doorspekt. De studenten – zowel pas-afgestudeerden als werkende professionals – gaan de wijk in. Zo zijn onderwijs en onderzoek verweven.”
Gezondheidsbevorderaar
“Vroeger was het zo dat als je een probleem had met je gezondheid, je naar een zorgprofessional ging die voor jou een oplossing had. Nu ligt de nadruk veel meer op gezondheid, gedrag en het bevorderen van zelfmanagement. De rol van gezondheidsbevorderaar wordt voor een zorgprofessional steeds belangrijker.” Ook Anita gebruikt actieonderzoek in haar dagelijkse werk.
Arlette: “Wat ik bij studenten nog wel merk is dat ze bij het woord onderzoek denken aan een stoffig kantoor en een verwarde professor die vooral veel leest. Bij actieonderzoek is dat absoluut niet het geval. ‘Waar zijn de data’, vragen ze dan. De gesprekken met dat clubje omwonenden en met die professionals, dát is dus het onderzoeksmateriaal.
Volgens Arlette, Petra en Anita zijn de voordelen van actieonderzoek talloos. Meer maatwerk, de oplossing past daardoor beter en eigenaarschap waardoor ingezette acties meer bestaansrecht hebben. En ook niet onbelangrijk: de flexibiliteit om steeds aan te passen op wat er op dat moment nodig is. Iedereen die meer wil weten van actieonderzoek kan een cursus doen. “We leren deelnemers hoe je actieonderzoek doet, hoe je samen met de doelgroep wicked problems aanpakt. Het gaat om problemen aanpakken en veranderingen doorvoeren.”
Vitale Delta
Vitale Delta is een consortium van Medical Delta en kent vier werkpakketten. Eén daarvan is Fysiek Vitaal. Dit werkpakket wordt geleid door lectoren Sanne de Vries (lector Gezonde Leefstijl in een Stimulerende Omgeving aan de Haagse Hogeschool) en Petra Siemonsma (lector Eigen Regie bij Fysiotherapie en Beweegzorg aan Hogeschool Leiden). Vitale Delta voert een achtjarig onderzoeksprogramma uit waarbij de vier deelnemende hogescholen hecht samenwerken met partners. Twee thema’s staan daarbij centraal: leefstijlprogramma’s voor specifieke doelgroepen en een omgeving die gezonde keuzes stimuleert.
Anita: “De samenwerking tussen de hogescholen binnen Vitale Delta levert enorm veel op. We delen kennis en ervaring met elkaar, we trekken samen op.” Arlette: “Het is ook fijn om samen te kunnen sparren.” De twee hopen dat steeds meer collega’s van universiteiten en hogescholen aan de slag gaan met actieonderzoek, als het nuttig en nodig is. Arlette: “Actieonderzoek verbindt praktijk, onderwijs en wetenschap met als resultaat professionalisering en waardevolle veranderingen die écht gedragen worden.”
Foto: Wouter Keuris Fotografie
Publicatiedatum: